Vijf jaar na zijn dood wordt Haarlems poëtische zoon

Lennaert Nijgh met een tv-portret en boek geëerd.

Achterdocht tegen het begrip geluk

door Arend Evenhuis

‘Het strand was de huiskamer van Lennaert. Daar zijn we begonnen,’ zegt Boudewijn de Groot over zijn aartsvriend, poëtische pendant en liedjesschrijver Lennaert Nijgh. Vervolgens zwenkt de filmcamera over de duinen achter Haarlem en Heemstede. Daar zaten ze dan in het strandzand muziek, vuur, keet of anderszins liefde te maken of over die talloze onbereikbare liefdes te mijmeren. Die ,,eerste liefde zoals het was, en nog niet moest zijn.’’

             Waar kan je liggen in het zand

             totdat je hele lijf verbrandt,

             waar kan je zuipen als een beest,

             waar vind je vrienden voor elk feest,

             waar kan je zwemmen als een rat,

             waar word je zelfs van binnen nat?

             Dat is aan de rand van Nederland,

             Aan ons onvolprezen strand!

Zangeres en ex-echtgenote Astrid Nijgh probeert in de documentaire ‘Tip van de sluier’ die onbenaderbare Lennaert Nijgh te benaderen, en concludeert dat die zichzelf waarschijnlijk ook niet volledig kende. ,,’t Is een mysterieuze man toch wel hoor!’’

Aanvankelijk wilde hij filmer worden, een Nederlandse Godard of Fellini. Hij schreef en regisseerde nouvelle vague-films van een uur lengte, Boudewijn deed het camerawerk. Maar al gauw bleek dat het schrijven van liedjes zijn fort was en zou zijn. Astrid Nijgh weet de samensmelting van die twee disciplines treffend te verwoorden: ,,Jij bent de camera van zijn verhaal.’’ Zo is het maar net: Lennaert Nijgh voerde inmiddels drie generaties mee langs zijn einders van verbeelding en verlangen. Van ‘Tante Julia’, ‘Meneer de President’, ‘Dag Zuster Ursula’, ‘Meisje van zestien, ‘op vleugels van papier’ langs het stromende Spaarne ver achter ‘de groene heuvels van het land van Maas en Waal’.

Het middeleeuwse drieluik ‘Tuin der Lusten’ van (‘het circus’) Jeroen Bosch inspireert hem tot de liedjestriptiek ‘Eva’, ‘De tuin der lusten’ en ‘Megaton’.

In de biografie ‘Testament’van Peter Voskuil licht Nijgh dat aldus toe: ,, Ik heb Jeroen Bosch gevoeld, zoals hij het bedoelde in zijn tijd en dat proberen te vertalen in de welvaartsproblematiek van onze dagen. De man moet ontzettend bang zijn geweest. Het is de angst voor, de achterdocht tegen het begrip geluk, wat ik zelf ook sterk heb.’’

,,Bosch wordt door heel wat mensen gezien als een geheimzinnige spiritist, een man die er een soort privé lsd-cultus op nahield. Ik geloof daar niet in. Ik zie in zijn schilderijen wel de verloren illusie en daarmee komt hij precies in mijn straatje.’’

Dat Boudewijn en Lennaert elkaars poëtische pendanten waren, spreekt op raadselachtige wijze vanzelf: ,,Zijn tekst gaf al aan waar de muziek naar toe moest,’’ verwoordt De Groot, die muziek en klankkleur ,,alleen nog maar hoefde toe te voegen’’. Dat neemt niet weg dat zij elkaar uitermate nodig hadden.